Het creëren van context

Ellen Klever is sinds de oprichting van Toneelgroep Jan Vos in 2013 een vast lid van het artistieke team. Ze werkt al 30 jaar als freelance decorontwerpster en doet in sommige gevallen ook de kostumering. Ellen is betrokken geweest bij voorstellingen in zeer verschillende genres: experimenteel theater, jeugdtheater, musical, opera, repertoiretoneel en vele andere vormen van podiumkunst. Voor Toneelgroep Jan Vos neemt ze altijd het decorontwerp en de kostumering op zich.

Samen met lichttechnicus Paul van Laak en regisseur Jeroen van den Berg besluit zij hoe de speelvloer wordt vorm gegeven. Ze overleggen over de plaatsing van het decor en het licht, waar de looproutes voor de acteurs en het publiek komen en welke sfeer de voorstelling moet hebben. Zo bepalen ze wat het publiek allemaal wel of juist niet ziet.
– Door Mees de Wijn

Ellen: “Decor heeft acteurs nodig, het is geen opzichzelfstaand ding. Ik creëer context waarin het verhaal, regie en spel tot uiting kan komen. Vaak hebben mensen niet eens door dat het decor wat er staat bedacht is, ik zie het daarom ook maar als compliment als mensen niks over de vormgeving zeggen. Want als er niks over gezegd wordt, dan betekent dat dat het logisch aanvoelt voor het publiek. Ik probeer het zo te ontwerpen dat het genoeg helderheid geeft om het stuk te kunnen volgen maar het geen vraagtekens oproept waardoor mensen afgeleid raken tijdens de voorstelling.”

Sinds de eerste opvoering van MANSHOLT in 2014 is er veel veranderd. Waar er eerst in weer en wind gespeeld werd in kapschuren staat nu een prachtige grote tent die vergaard is door middel van crowdfunding. De tent, het grote broertje van de tent waar eerder Koning van het Grasland en GROND in werden gespeeld, is door haar ontworpen en vervolgens gebouwd door Karel Kolkman en Christian Visser. Als ik Ellen vraag hoe het ontwerp voor de tent tot stand is gekomen zegt ze: “Ik kreeg de opdracht van Toneelgroep Jan Vos om iets te bedenken wat onderdak zou bieden aan 175 man publiek. Bij de eerste versie heb ik het zo gedaan dat we aan twee kanten publiekstribunes hebben, waardoor de acteurs steeds dicht bij het publiek spelen. In onze nieuwe tent zijn er meer mogelijkheden wat betreft de tribunes en zijn er ook meer plaatsen. Zo zetten we bij de voorstelling MANSHOLT de tribune aan één kant en hebben we plek voor ongeveer 280 man.

Samen met Karel Kolkman en Jeroen van den Berg hebben we wederom gekozen voor houtbouw. Over de materialen waarvan de tent gemaakt wordt, beslissen we als team. Zo hebben we voor bruin zeil gekozen, omdat het donkere tentzeil een intiemere sfeer creëert en het rustig maakt. De tent is heel eerlijk in beeld gebracht doordat je de materialen, verbindingen en de constructie ziet. De tent biedt door de gazen wanden het publiek altijd zicht op het overweldigende landschap van het boerenland. Dit is feitelijk het decor van veel Jan Vos voorstellingen. Ik vind het ook belangrijk dat de tent in harmonie is met het landschap waarin het stuk wordt opgevoerd. De grondvorm van de tent is vierkant waardoor het doet denken aan een uitvergrote hooimijt die uitstekend past in het landschap waar wij onze voorstellingen presenteren.”

Toneelgroep Jan Vos

Ellen Klever met de maquette voor het decor van GROND.

“Omdat de achtergrond zo aanwezig is wil ik het decor rustiger houden. Dit doe ik door aspecten van de omgeving op een abstracte manier te vertalen naar kleurvelden. Daarmee probeer ik een overgang te maken tussen het glooiende landschap buiten en de speelvloer in de tent. Ik kies vaak voor kleuren, vloerelementen en vormen die de leegte benadrukken en die samen een verwerking zijn van het inhoudelijke landschap van de voorstelling. Ook is de tijd waarin het zich afspeelt erg belangrijk voor welke kleuren ik gebruik. Zo is bruin ook dé kleur van de jaren ’70, de tijd waarin de voorstelling MANSHOLT zich afspeelt. Ik heb er dan ook voor gekozen om een deel van de speelvloer bruin te maken zodat het rustig en natuurlijk is maar tegelijkertijd ook de sfeer van die tijd weergeeft.”

Wat Ellen en Toneelgroep Jan Vos ook erg belangrijk vinden is dat de onderdelen en materialen opnieuw gebruikt kunnen worden bij volgende producties. Op die manier wordt er geprobeerd om een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk achter te laten. Niet alleen in het decor wordt er bewust omgegaan met materiaal maar ook in de kostuums. Zo komen bijna alle kostuums die u in de voorstelling ziet uit tweedehandswinkels en worden veel kostuums na een productie bewaard voor volgende voorstellingen of reprises. Ellen is in ruimtelijke vormgeving vrij minimalistisch maar in kostumering is ze juist wat meer gedetailleerd. Ze maakt veel gebruik van kleuren en vormen die kenmerkend zijn voor de tijd en het milieu waarin het stuk plaatsvindt.

“Door middel van de kostuums wil ik helderheid creëren over wie het personages. Ik praat hierover met individuele acteurs en zo komen we samen tot een visie. De kostuums vind ik best een uitdaging, aangezien er voor verschillende weersomstandigheden ook verschillende kostuums moeten zijn die wel allemaal dezelfde lading en sfeer moeten kunnen overbrengen. Wat helpt bij het zoeken naar de kostuums is dat ik meestal gelijk een idee heb over hoe het er uit moet zien en welke sfeer ik wil overbrengen. Dit komt doordat ik zelf opgeroeid ben in de tijd waarin MANSHOLT, maar ook andere stukken van Toneelgroep Jan Vos zich afspelen. Ik haal dan ook veel inspiratie uit mijn eigen herinneringen aan die tijd. Mijn tweelingzus Trudi Klever speelt in veel voorstellingen van Toneelgroep Jan Vos. Als ik voor haar kostuums aan het zoeken ben is het heel handig dat wij een tweeling zijn, ik kan dan namelijk zelf de kleding aandoen en kijken of het past en hoe het staat. ”

Na een jaar van gesloten theaters hoopt Ellen dat ze met de reprise van een van haar favoriete toneelstukken MANSHOLT de coronatijd achter zich kan laten en zich kan richten op de toekomst.

“De steun van het publiek bij de crowfundcampagne was echt hartverwarmend in deze moeilijke tijd en ik ben ontzettend blij dat we door die steun ons publiek nu weer in een comfortabele tent kunnen verwelkomen.”