Het sjeikeffect
Begin zestiger jaren is het Gasgebouw opgezet. Een ondoorzichtig netwerk van organisaties, waarbij de ondoorzichtigheid waarschijnlijk met opzet is gecreëerd. Shell en Esso betaalden destijds bar weinig voor de olie die ze in het Midden-Oosten omhoog pompten. De vrees bestond dat als de oliesjeiks er lucht van zouden krijgen hoe groot het aandeel was dat de Nederlandse Staat had bedongen in de gasbaten, zij ook een groter percentage in de winsten zouden opeisen. Het ‘sjeikeffect’ werd dit genoemd.
Vandaag de dag zijn verhoudingen en verantwoordelijkheden rondom de gaswinning nog even ondoorzichtig. Via niet openbare overeenkomsten zijn de staat en de gasbedrijven nauw met elkaar vervlochten geraakt. Een groep van minder dan tien mensen beslist over de gaswinning. Zij hoppen regelmatig van de ene organisatie naar de andere en hebben vaak meerdere functies in het Gasgebouw tegelijk. Zo zitten in het bestuur van de Maatschap Groningen (NAM en Staatsmijnen) dezelfde zes personen als in het bestuur van Gasterra (verkoopt het Groningse gas). Belangrijke afspraken worden vaak buiten het parlement om gemaakt.
Nu de druk wordt opgevoerd en er steeds luidere protesten komen, verschijnen de eerste barsten in dit bolwerk. De consensus die men in deze joint-venture nastreefde, is steeds minder goed vol te houden. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de onenigheid tussen het Staatstoezicht op de Mijnen en de NAM over de betekenis van code “rood’.
Schadeprotocol
Je ziet het ook waar het gaat over het schadeprotocol. De provincie Groningen, de gemeentes, het Gasberaad en de Groninger Bodembeweging bereikten vorige zomer overeenstemming over een nieuw protocol. Daarbij kwam de NAM buiten spel te staan. Het voorstel werd naar EZ gestuurd. Daar was men bang dat als de Staat alle schade ging betalen, ze die dan niet kon reclameren bij de NAM, zolang die niet had ingestemd met het protocol. Dus gingen EZ toch weer in overleg met de NAM en het voorstel uit Groningen werd ingrijpend gewijzigd.
Toen het Gasberaad en de Groninger Bodembeweging vervolgens met het resultaat werden geconfronteerd, stapten ze uit het overleg. Waarop minister Wiebes de toezegging deed het Groningse voorstel alsnog als uitgangspunt te nemen. Instemming van de NAM was niet langer nodig. Ik ben heel benieuwd of het hem gaat lukken dit vol te houden. Want het gaat om veel geld en de belangen zijn enorm…
Journalistenvirus
Ik heb inmiddels wat mensen gevonden waarvan ik hoop dat ze me de komende tijd nog wat verder de weg kunnen wijzen in het doolhof van het Gasgebouw, zoals Jan de Jong, voormalig inspecteur-generaal van het Staatstoezicht op de Mijnen. Het journalisten-virus heeft mij te pakken gekregen, ik houd jullie op de hoogte…
Tjeerd Bisschoff
